“Efsane Cuma” Nam-ı Diğer “Black Friday”

Kafamızı ne yana çevirsek “Efsane Cuma” reklamlarına çarpıyoruz! “Efsane” olan Kasımın son cuması olsa da bazı firmalar “indirim” furyasını ay boyunca sürdürmektedir. Peki “Efsane Cuma” nedir, ne zaman ortaya çıkmıştır? Bizim hayatımıza son yıllarda girmeye başlasa da tarihi onlarca yıl öncesine dayanan bu “cuma”nın hikayesine kısaca göz atarsak…

Şükran Günü hasada ve geçmiş yılın tüm nimetlerine şükretmek için 1.600’lü yıllardan itibare ABD ve Kanada’da kutlanan ulusal bir bayramdır. 1789 yılında ABD Başkanı George Washington 26 Kasım Perşembe gününü Şükran Günü olarak ilan etse de tarihe ve güne dair yaşanan kimi kafa karışıklıkları 1941’de Kongre’nin aldığı kararla giderildi. Kasım ayının dördüncü Perşembesi Şükran Günü olarak kabul edildi.

Şükran Günü’nden Noel’e kadar olan uzun “kutlama” döneminde hediye alma ve alışveriş yapma davranışlarının yükselişe geçer. Şükran Günü’nden bir sonraki güne denk gelen cuma yıllar içinde ABD’nin en yoğun alış veriş gününe dönüştü. Kasımın dördüncü Cuması yıllar içince Black Friday olarak anılmaya başlandı. 1952’den bu yana da Black Friday aynı zamanda Noel alışveriş döneminin başlangıcı olarak kabul edilir. O gün mağazalar çok erken saatlerde açılırken ve gün sonuna kadar büyük indirimler yapılır.

Black Friday isminin nereden geldiğine dair farklı rivayetler var. Bunlardan biri; siyahın satış yapan işletmeler ve muhasebeciler için pozitif bir anlamının olması. Çünkü muhasebeciler kârı göstermek için siyah zararı göstermek için ise kırmızı mürekkep kullanıyorlar. Yıl boyunca defterlerde kırmızı renk hakim olsa da “Black Friday” günü defterlerin siyaha dönmesinin güne adını verdiği söyleniyor. Fakat daha kabul gören rivayet şu; o gün yaşanan alışveriş çılgınlığının şehirde yoğun trafik, mağazalarda izdiham ve kaostan dolayı Philadelphia’daki polislerin bugüne “Black Friday” (Kara Cuma) demeye başlamalarıdır.

Büyük markalar ticaretlerinin bu isimden zarar göreceğini düşünüp “Büyük Cuma” gibi isimler kullanmaya çalışsalar da “Black Friday” ismi önce ABD’nin geneline ve daha sonra tüm dünyaya yayılmış oldu.

Ölümüne İndirim ve Alışveriş

Black Friday alışveriş ve indirim çılgınlığı yıllar içinde bazı trajik ve kötü olaylara da sahne oldu. Polis kayıtlarına göre en kötü Cuma 2008 yılında yaşandı. ABD’nin büyük market zincirlerinden Walmart’ta alışveriş çılgınlığı bir yurttaşın kalabalık altında ezilerek yaşamını kaybetmesine neden oldu.

2009’da Kaliforniya’da bir mağazaya giren kalabalık çığrından çıkınca polis insanları dışarı çıkarttı ve mağazı korumaya aldı.

2011’de Los Angeles’ta Walmart’ta, bir kişi %60 indirimle teknolojik bir ürünü alabilmek için insanlara biber gazı sıktı.

2012’ye gelindiğinde indirim peşindeki insanlar kötü organizasyon ve park yeri sonucu tartıştı ve birbirlerini vurdu.

ABD’de bugüne kadar Black Friday alışlveriş çılgınlığında 10’dan fazla insanın öldüğü yüzden fazla yaralanmanın yaşandığı kayıtlara geçti.

Black Friday ABD’de başlamış olsa da dijitalleşme, e ticaretin yaygınlaş ması ve küresel şirketlerin pazarlama stratejileri ile birlikte tüm dünyaya yayıldı. Türkiye’de ise son yıllarda “Efsane Cuma” adı ile yaygınlaşmaya başlayan Black Friday çevrimiçi satış yapan birçok şirketin neredeyse ay boyunca süren “indirim” kampanyalarına neden oluyor.

Black Friday Protestoları

Şirketlerin piyasaya daha fazla ürün sürmek ve indirimli günlerde yoğun satış yapabilmek için çalışanlarını iki kat daha fazla sömürdüğünü düşünen sendikalar son yıllarda protesto gösterileri düzenliyor. Protestoların öncülüğünü dünyanın en büyük beş şirketinden biri olarak gösterilen Amazon işçileri yapmaktadır. 180 ülkede yüz milyonlarca kullanıcıya sahip Amazon bu yıl da en az 32 ülkede 82 sendikanın organize ettiği “Make Amazon Pay” eylemleri ile protesto edilecek.

Protestocular sosyal medyada yayınladıkları videolarda şu görüşleri dile getiriyor; “Amazon, zenginliğini işçileriyle paylaşmak yerine, onları gerçek zamanlı maaş kesintileriyle sıkıştırıyor ve sendikal çalışmaları engellemeye çalışıyor ve tehlikeli çalışma koşullarını ikiye katlıyor.”

“Konut, yiyecek ve benzin maliyetleri yükselirken bile maaşımızı düşürmenin iyi bir fikir olacağını düşündüler.”

“Amazon gezegenimizi sıkıştırıyor. Dünya ülkelerinin dörtte üçünden daha fazla CO2 salıyor. Amazon’un CO2 emisyonları 2021’de bir önceki yıla göre %18 arttı.”

Emeklerinin karşılığını almak ve insanca yaşam koşullarına sahip olabilmek, şirketin yarattığı ekolojik yıkıma dikkat çekmek için mücadele eden Amazon işçileri https://makeamazonpay.com/ sitesinden tüm çalışmalarının duyurusunu yapıyor.

Mesut Çeki