Afet YÜCESAN*– Moto kuryelik, son yıllarda hızla büyüyen ve özellikle kent yaşamının vazgeçilmez parçası haline gelen bir meslek. Ancak bu meslekte kadınların temsiliyeti, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin bir yansıması olarak oldukça düşük. Türkiye’de kadın moto kurye sayısının azlığı ve bu durumun neden yadırganmadığı, üzerinde çokça durulması gereken önemli bir konu.
Kadın moto kuryeler, çoğunlukla platform şirketlerinde esnaf kurye olarak çalışıyor. Ancak yeme-içme sektöründe faaliyet gösteren küçük işletmelerde çalışan az sayıda kadın kuryenin de mevcut olduğunu sahadan biliyoruz.
Bu makalede, gerek platform şirketlerinde gerekse küçük işletmelerde çalışan kadın moto kuryelerin yaşadığı zorluklar, görünmez olma nedenleri ve bu durumu değiştirmek için atılması gereken adımlar ele alınacaktır.
Toplumsal cinsiyet kalıpları, geleneksel değer yargıları ve önyargıların gölgesinde kadın moto kuryelik
Moto kuryelik, geleneksel olarak erkeklere özgü bir meslek olarak algılanıyor. Toplumda, kadınların motosiklet kullanmasına ve fiziksel dayanıklılık gerektiren, riskli işlerde çalışmasına yönelik önyargılar kadınların bu mesleği seçmesini zorlaştırıyor.
Motosiklet kullanmak ‘erkeksi’ bir eylem olarak görüldüğü için, moto kuryeliğe adım atmaya kararlı kadınların, hem toplumsal hem de çevresel bariyerleri aşması gerekiyor.
Moto kurye olmak isteyen kadınlar, önce ailelerinden, ardından yakın çevrelerinden gelen tepkilere karşı mücadele etmek zorunda kalıyor.
Daha ehliyet alma aşamasında dahi ailesinin tepkisiyle karşılaşan pek çok kadın mevcut. “Motor ehliyetini alıp da ne yapacaksın” cümlesiyle başlayan baskı, kadın moto kurye olmak istediğinde katlanarak artıyor.
Nitekim, “Bu iş kadınlara uygun değil”, “Taciz edilirsin”, “Kaza geçirirsen çocuğuna kim bakacak?”, “Konu komşu ne der?” gibi cinsiyetçi ve kadının özgür seçim yapmasını engelleyen söylemler, kadınlar üzerinde caydırıcı bir etki oluşturuyor.
Bir kadının verdiği röportajda kullandığı şu cümleler oldukça çarpıcı: “Kadın moto kurye olmak, sürekli kendini ispatlama çabası. ‘Kadın bu işi yapabilir mi?’ sorusunu dillendirmeseler de insanların yüzlerinde görmek küçümseyici ve aşağılayıcı oluyor.”
Gerek platform şirketleri gerekse moto kurye çalıştıran esnaf, kadın moto kuryeyi işi iyi yapacağına olan inançla değil, daha çok kadın kurye çalıştırmanın müşterilere ‘sempatik’ görüneceği düşünce siyle hareket ediyor.
Platform Şirketlerinin bünyelerine kattığı kadın moto kuryelere uygun kıyafet seçeneği dahi yok. Gene bir röportajda kadın moto kurye “Erkek gibi görünmek istemediğim için kıyafeti daralttım yetmedi kendime göre değiştirdim”. Yani kadın moto kuryelerin işe başlama olasılığı o kadar düşük ki onlara göre kıyafet dahi üretilmiyor.
Dolayısıyla, moto kurye olmayı tercih eden az sayıda kadın, erkek gibi görünmeyi ya da görünmez olmayı seçmek zorunda bırakılıyor.
Moto Kuryelik Mesleğinin Kadınlar Açısından Zorlukları
Kadın moto kuryeler nerede?
Platform şirketleri, bünyelerinde çalışan kadın moto kuryelerin sayısını açıklamaktan kaçınıyor. (Türkiye’de genel olarak kuryelerin sayısının açıklanmaması başka bir tartışmanın konusudur. Fakat bazı platform şirketlerinin web sitelerinde kurye sayılarını açıklamalarına rağmen kadın kuryelerin ayrıca belirtilmemeleri dikkat çekicidir.) Bunun temel sebebi, sektörde aktif olarak çalışan kadın moto kurye sayısının az olması ve şirketlerin bu durumun görünür hale gelmesini istememeleridir.
Dolayısıyla kadınların sektörde ne kadar temsil edildiğini öğrenemiyor, sahada çalışan kaç kadın moto kurye olduğuna dair bir veriye maalesef ulaşamıyoruz.
Resmi istatistikler eksik olduğu için, kadınların karşılaştığı sorunların görünür olması ve buna dönük çözümler üretilmesi de imkansız hale geliyor.
Bu durum, kadınların bu meslekte neden daha az temsil edildiği sorusunu sormayı engelliyor.
Fiziksel Zorluklar
Moto kuryelik, her an kaza, yaralanma ve ölümle karşı karşıya olunan çok tehlikeli bir meslek1. Resmi verilere göre2 2024 yılında her gün motosiklet kazalarında ortalama 4.3 kişi hayatını kaybediyor olmasına rağmen moto kuryelik ‘İş Yeri Tehlike Sınıfları Listesi’nde’3 halen “az tehlikeli meslekler” arasında yer alıyor.
Moto kuryelik, 12-14 saati bulan uzun çalışma süreleri, siparişlerin yetiştirilmesi konusunda sürekli tekrarlanan hız baskısı, ağır yükler, uzak mesafeler ve motosikletler için elverişsiz trafik düzenlemeleri gibi pek çok zorluk barındırıyor. Yağışlı havalara, aşırı sıcak ve soğuğa doğrudan maruz kalmak, motorların alınmadığı sitelerde ağır yüklerle uzun mesafeler yürümek gibi koşullar, kadın moto kuryeler için de ciddi fiziksel zorluklar içeriyor. Lakin kadınların, bu mesleği icra ederken en rahatsız olduğu konunun fiziksel zorluklar olmadığını okur makalenin ilerleyen satırlarında görecektir.
Güvensiz bölgelere sipariş götürmek
Platform şirketlerine bağlı esnaf kurye olarak çalışmak başlangıçta kadınlar için düzenli bir gelir ve düzenli çalışma saatleri sağlasa da, uzun vadede meslekte kalıcı olmalarına yarayacak bir çözüm sunmuyor. Bunun pek çok nedeni var. Öncelikle bir esnaf kuryenin geçimini sağlamak için günde en az 12 saat ve özellikle siparişlerin yoğun olduğu akşam saatlerinde çalışması gerekiyor. Bazı işyerleri ise sadece gece sipariş alıyor. Ve karanlık saatlerde çalışılan bazı bölgeler kadınlar için risk oluşturuyor.
Platform şirketleri kadınlar için güvenlikle ilgili sorunları görmezden gelerek bu bölgeleri kadın çalışanlarına kapatacak önlemleri almıyor. Küçük işletmelerse genelde geceleri kadın çalıştırmamayı tercih ediyor.
Bir platform şirketine bağlı restoran için çalışan kadın moto kuryenin anlattıkları tüyler ürpertici: “Saat gece yarısına geliyordu. Bir yandan yağmur yağarken siparişi götürdüğüm mahallenin bütün ışıkları söndü. Yolu kaybettim navigasyon çalışmıyordu. Adres, sormak için birisine yaklaşırken arkasında başka adamların da olduğunu ve hepsinin bir anda bana baktıklarını fark ettim, çok korktum ve aniden gaza basınca motor dengesini kaybetti ve düştüm. O an başıma her şeyin gelebileceğini anladım ve işi bırakmaya karar verdim. Defalarca sorumlu müdürlere gittiğim tekinsiz yerlerin videolarını atmış ve o bölgelere sipariş geldiğinde beni göndermemelerini söylemiştim, faydası olmamıştı.”
Sipariş teslim alırken ve teslim ederken yaşanan güçlükler
Bir platform şirketinde çalışan kurye, şirket ile anlaşmalı olan firmadan siparişi alarak müşteriye ulaştırmak zorundadır. Ve siparişi alacağı işletmeyi de götüreceği müşteriyi de seçemez. Kuryeyi işe alırken bin dereden su getiren patronlar, anlaşma yapacakları işletmelerin sadece ticaret siciline bakıyor.
Çok kısa bir zaman önce siparişi teslim alırken işletmecinin cinsel saldırısına uğrayan bir kadın kuryenin hukuk mücadelesinin sürdüğünü biliyoruz.4
Ayrıca kadın moto kuryeler sipariş teslimi sırasında yanlış anlaşılma ya da taciz korkusuyla çoğu zaman siparişi kapıya bırakıp hızla uzaklaşmayı tercih ediyor.
Trafikte taciz
Kadın moto kuryeler trafikte pek çok araç sürücüsünün tacizkar bakışları nedeniyle kafasını dahi çeviremiyor. “Trafikte kimseyle göz teması kurmamaya özellikle gayret ettiğini” belirten kadın moto kuryelerin sadece kadın kimlikleri ile ön plana çıkmaktan rahatsız olduklarını biliyoruz. Kadın moto kuryeleri görünce korna çalanlar, ısrarla iletişim kurmaya çalışanlar, laf atanlar, müziğin sesini yükseltenler nedeniyle çoğu kadın moto kurye mesleğe devam edecek motivasyonu kendinde bulamıyor. Kadın moto kuryeler trafikte diğer araç sürücüleri tarafından taciz ediliyor ve bu durumun yarattığı baskıyı giderecek çözüm bulamayarak mesleği bırakıyorlar.
Regl döneminde moto kurye olmak
Moto kuryelerin çalıştığı bölgelerde tuvalet bulma zorlukları olduğunu yine sahadan biliyoruz. Pek çok moto kurye bu sorunu benzin istasyonlarında çözüyor.
Lakin bir kadın regl dönemlerinde tuvalete acil ulaşması gerektiğinde yakın çevresinde tuvalet bulamayabiliyor, bu durum kadın moto kuryenin çalışma performansını ve sağlığını olumsuz etkiliyor. Patronların regl dönemiyle ilgili farkındalık ve anlayış eksiklikleri bu durumu daha da zorlaştırıyor. Sürekli hız ve performans beklentisindeki patronlar, kadın moto kuryelerin regl dönemindeki sorunlarını görmezden geliyor. ( Regl izni henüz sadece bir firma tarafından verilmektedir. ) “Ayrıca çalışanların fiziksel ve psikolojik açıdan çalışmaya uygun olmadığı zamanlarda iş başında olmaları durumu, yeni sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Kısaca, fiziksel ve psikolojik anlamda sağlıklı olmadığı halde çalışmaya devam edilmesi durumu gerçekte çalışma yaşamında ‘var olamamaya’, bu durum ise tekrar sağlık sorunlarının oluşmasına neden olmaktadır.”5 Regl döneminde moto kuryelik yaparken yaşadığı fiziksel ve psikolojik zorluklar ile baş edemeyen kadın moto kuryeler çoğu zaman çözümü işi bırakmakta buluyor.
Sektördeki destek mekanizmalarının eksikliği
Kadın moto kuryeleri destekleyecek dernekler, oluşumlar, dayanışma ağları ya da örgütlenmeler yok denecek kadar az. Mevcut meslek birlikleri, kurye dayanışma ağları ve federasyonlar genellikle erkekler tarafından yönetildiği için kadınların yaşadığı özgün sorunlara ve özellikle kadın moto kuryelerin karşılaştığı problemlere yönelik çözümler üretmiyor.
Etkinlik düzeyi ve kapasitelerinden bağımsız olarak Türkiye’de 70’den fazla moto kurye derneği bulunuyor. “Örgütlerde yer alan kuryelerin %99’unun erkek olduğu; bazı derneklerde hiç kadın kurye üye bulunmadığı, yalnızca Mersin Motorlu Motorsuz Kuryeler Dayanışma Derneği’nin başkanının kadın olduğu da tespitlerimiz arasında yer aldı.”6 Birkaç istisna dışında kurye derneklerinin yönetimlerinde kadınlar yer almadığı gibi kadın üye sayısı da sembolik düzeyde. Bu durum, kadın moto kuryelerin sektördeki deneyimlerini paylaşabilecekleri ve haklarını savunabilecekleri bir alan bulmalarını zorlaştırıyor.
2022 yılında Kadın Kuryeler Derneği’nin kurulması, kadın moto kuryeler için umut verici bir adım olarak değerlendirilse de, derneğin faaliyetlerine uzun vadede devam edememesi, sektördeki örgütsüzlüğün ve kadın kuryelerin yalnız bırakıldığının bir göstergesi oldu. Bu durum, kadınların meslekte karşılaştıkları sistematik sorunlara karşı dayanışma ve kolektif çözüm üretme mekanizmalarından mahrum kaldığını ortaya koyuyor. Kadın moto kuryelerin yalnızlaşması, sektörde uzun vadeli kalmalarını zorlaştıran en önemli faktörlerden biri haline geliyor.
Bazı platform şirketlerinin kadın moto kuryelere verdiği düşük meblağlarda destek primi daha fazla kadını mesleğe yöneltmeye teşvik etmekten ziyade reklam amaçlı.
Rüzgara Karşı Sürmek
Türkiye’de kadın moto kuryelik, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin ve önyargıların gölgesinde kalmış bir meslek olarak karşımıza çıkıyor.
Kadınların bu meslekte daha görünür olmasını sağlayacak adımların atılması için öncelikle kadın moto kurye dayanışma ağlarının oluşturulması gerekiyor.
Kadın moto kuryelerin bir araya gelerek dayanışma ağları oluşturması, bu meslekte daha görünür olmalarının önünü açacaktır. Bu tür örgütlenmeler, kadınların çalışma koşullarını iyileştirmek ve güvenliklerini artırmak için de önemli bir adım olabilir.
Moto kurye dernekleri ve federasyonlarının, kadın moto kurye olmak isteyenler için özel eğitim kursları açması kadınların bu mesleği seçmesinde teşvik edici olacaktır.
Platform şirketlerine kadın kotası zorunluluğunun getirilmesi kadın moto kurye sayısının artmasını sağlayacaktır.
Kadın moto kuryelerin, kendilerini tehlikede hissedeceği bölgelerden gelen siparişleri reddetme hakkı olmalıdır.
Kadın moto kuryelerin çalışma ve mola saat ve sürelerini kendilerinin seçmesi, olası tehlikelerin önüne geçecek ve maddi kayıp yaşamalarını engelleyecektir.
Kadın moto kuryelere ücretli ve haftalık çalışma sürelerinin dışında olmak üzere saatlik ya da günlük regl izni verilmelidir
Kadın moto kuryelerin birlik olarak taleplerini yüksek sesle ifade etmeleri, sosyal medya ve basında görünür olmaları, hem bu mesleğe girişlerini hem de meslekte devam etmelerini engelleyen toplumsal cinsiyete dayalı sorunların daha çok dile getirilmesi ve bunlara karşı etkili adımların atılması gerekiyor.
Kadın moto kuryelerin sesini duyurmak ve onları desteklemek, sadece bu mesleğin değil, toplumsal cinsiyet eşitliğinin de önünü açacak önemli bir adım olacaktır.
1 Kurye Hakları Derneği moto kuryeliğin çok tehlikeli meslekler sınıfına alınması için mücadele ediyor. https://kuryehaklari.org/moto-kurye-olumleri-raporu-2024/
2 https://tls.tc/8rYio
3 https://www.turmob.org.tr/arsiv/mbs/resmigazete/-Guncel2020_NaceListesi.pdf
4 https://kuryehaber.com/2025/01/kadin-kuryeyi-taciz-eden-market-sahibi-tutuklandi/
5 https://dergipark.org.tr/en/pub/ct/issue/71796/1155212
6 https://kuryehaklari.org/moto-kurye-orgutlenmelerine-genel-bakis/
*Afet YÜCESAN: Emekli öğretmen ve moto kurye
